Dzieci wielokulturowe w polskiej szkole

Polska przez wiele lat uważana była za kraj niemal całkowicie jednolity narodowościowo.

Wyniki ostatniego przeprowadzonego spisu ludności  z 2011r. wskazują, że oprócz rdzennych obywateli polskich, nasz kraj na stałe zamieszkują obecnie przedstawiciele aż dziewięciu mniejszości narodowych: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi oraz czterech mniejszości etnicznych: Karaimi, Łemkowie, Romowie i Tatarzy.

     W województwie wielkopolskim ludność o jednorodnej – polskiej tożsamości narodowej stanowi 97,9%. Około 13 tysięcy osób posiada zarówno polską jak i inną tożsamość narodowo – etniczną, a około 5 tysięcy osób tożsamość wyłącznie niepolską.

Językiem polskim w kontaktach domowych posługuje się 96,9% ludności, 14,7 tysięcy używa w domu języka niepolskiego, w tym 13,6 tysięcy naprzemiennie z językiem polskim.

Najliczniejsza procentowo reprezentacja w Wielkopolsce to Romowie, Niemcy i Ukraińcy.  Należy jednak zaznaczyć, że ogólna liczba cudzoziemców jest zdecydowanie większa z powodu napływu imigrantów przebywających w Polsce czasowo i nie wliczanych do ludności faktycznie zamieszkałej.

    Taka sytuacja społeczna powoduje zupełnie  nowe problemy w edukacji. Polska szkoła przyjmuje uczniów wielokulturowych: nie będących obywatelami polskimi, uczniów powracających z zagranicy oraz należących do mniejszości narodowych lub etnicznych. Zasady przyjmowania do szkoły i kwalifikowania do określonej klasy regulują stosowne przepisy prawa oświatowego. Problemem wielokulturowości zajmuje się w Kuratorium Oświaty Departament Wyznań religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

Na jakie problemy kulturowe i psychospołeczne potencjalnie  narażone są  dzieci wielokulturowe w polskiej szkole?

     Przede wszystkim odmienne dotychczasowe doświadczenia rozwojowe mogą powodować swoisty szok kulturowy – zaburzenia poczucia bezpieczeństwa, dezorientację, zagubienie, trudność zastosowania się do norm panujących w szkole z powodu braku ich rozumienia i niedostrzegania celowości ich przestrzegania.

Pamiętajmy, że inna kultura to nie tylko  inny ubiór, kuchnia, literatura, muzyka, ale inny system wartości, hierarchii potrzeb, inne wzorce, przekonania, znaczenie ważnych pojęć, zainteresowania, zabawy i zabawki dzieci, odmienne funkcjonowanie we własnej społeczności. W konsekwencji więc odmienna percepcja, interpretacja i ocena rzeczywistości.

    Kolejny problem wiąże się z niskimi kompetencjami językowymi, a więc trudnością z odbieraniem kontekstu słów, rozumieniem pytań czy poleceń, formułowaniem odpowiedzi. To z kolei może obniżać motywację dzieci do podejmowania kontaktów społecznych, a więc w konsekwencji trudności w relacjach z rówieśnikami i nauczycielami.

Inny problem to braki, albo rozbieżności w opanowaniu wymaganego materiału programowego, a także brak zasobów we własnym środowisku rodzinnym, które pozwoliłyby niwelować różnorodne trudności dziecka.

Na jaką pomoc może liczyć dziecko wielokulturowe w polskiej szkole?

Uczniowie mają prawo do nauki własnego języka i kultury w celu kształtowania poczucia tożsamości narodowej.

 I tak w grupie 7 uczniów (w szkołach artystycznych 14 uczniów) na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum placówki dyplomatyczne lub konsularne organizują naukę języka i historii w wymiarze 5 godzin tygodniowo. Pomieszczenia udostępnia szkoła. (Rozporządzenie MEN z 01.04.2010r. par. 8)

Uczniowie mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego finansowanej przez Wydział Oświaty (art. 94 Ustawy z 7.09.1991r. i Rozporządzenie MEN z 01.04.2010r. par. 5,6,7)

Uczniowie mają prawo korzystać z form wspierania dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi określonych w Rozporządzeniu MEN z 17.11.2010r.

Ustalono subwencję oświatową dla dzieci romskich (Par. 11 rozporządzenia MEN z dnia 14.11.2007r.), którą wykorzystuje się  np. na zajęcia dodatkowe języka polskiego, stypendia, zakup pomocy szkolnych i podręczników.

Zadanie szkoły w obliczu wielokulturowości to przede wszystkim przygotowanie całego środowiska szkolnego na przyjęcie dziecka, wytworzenie atmosfery akceptacji, empatii, tolerancji dla jego odmienności, likwidowanie stereotypów w myśleniu o zachowaniach ludzi z odmiennej kultury.

Działania w tym zakresie należałoby podejmować jak najwcześniej, by wytworzyć stosowny klimat wśród całej społeczności szkolnej.

Konieczne jest:

  • – poszerzanie wiedzy o kulturze innych narodowości i grup etnicznych
  • – wytwarzanie nawyku wielowymiarowego patrzenia na własną tożsamość (oprócz grupy narodowościowej należymy przecież do wielu innych grup na świecie np. związanych z płcią, wiekiem, wykonywaniem określonego zawodu, ulubionymi zajęciami, umiejętnościami, itd.),
  • – odwoływanie do uniwersalnego podobieństwa ludzi na całym świecie (podobnie wyglądamy, rozwijamy się, przeżywamy emocje…)
  • – rozpoczynanie od kontaktów symbolicznych poprzez różnego rodzaju wizualizacje, aż w końcu nawiązywanie kontaktów właściwych, może przy pomocy organizacji pozarządowych działających w naszym województwie (Fundacja Bahtałe Roma, Fundacja Romów, Wielkopolskie Stowarzyszenie Kulturalno – Oświatowe Polskich Romów, Niemieckie Towarzystwo Społeczno – Kulturalne w Pile, Białoruskie Kulturalno – Narodowe Centrum w Poznaniu, Stowarzyszenie „Miasteczko Poznań” – Sztetl Pojzn, Wielkopolskie Stowarzyszenie Romów z siedzibą w Pile itd.)

     Pamiętajmy przy tym, że żadna kultura nie jest jednorodna. Nie można powiedzieć, że każdy Czeczen, Wietnamczyk, Rom czy Polak zachowuje się tak samo, wyznaje takie same wartości… Kultura narodowa i etniczna jest zróżnicowana ze względu na regiony, klasy społeczne, grupy zawodowe, osobowości ludzi.

Zachowanie to wypadkowa:

indywidualnych doświadczeń, sytuacji, kultury, cech osobowościowych.

    Wprowadzanie do systemu edukacyjno – społecznego dzieci wielokulturowych staje się niekiedy trudną i wyboistą drogą, zwłaszcza, gdy w rodzimej społeczności ucznia nie ma tradycji edukacji. Należałoby wtedy uciekać się do innych, niż tylko formalne formy realizowania obowiązku szkolnego – np. włączanie rodziców i całych rodzin w życie szkoły poprzez konkursy, festyny, zajęcia pozalekcyjne itp., stopniowe budowanie pozytywnego kontaktu i wzbudzanie zaufania całej społeczności, z której pochodzi dziecko.

Pomocne może być tutaj także zatrudnienie np. asystenta romskiego, który jako osoba ciesząca się autorytetem w lokalnym środowisku pomoże budować dobre relacje.

    Kolejnym istotnym zadaniem szkoły w stosunku do dzieci wielokulturowych i wielojęzycznych jest podejmowanie wczesnej interwencji. To jak najszybsze rozpoznanie potencjału i potrzeb społecznych, opiekuńczych, edukacyjnych ucznia, warunków materialnych i socjalnych rodziny. To również natychmiastowe reagowanie w przypadku trudności szkolnych ucznia, a więc kierowanie do specjalistycznych instytucji diagnozujących, zapewnienie form pomocy na terenie szkoły.

     Planując różnorodne formy pomocy logopedyczno – pedagogiczno – psychologicznej należy jednak pamiętać, by nie przeciążać dziecka pracą we wszystkich sferach trudności jednocześnie. Najlepiej jest rozpoczynać pracę w jednym obszarze trudności, który będzie stanowił podstawę pracy w kolejnym obszarze.

     Wyniki diagnostyczne w odniesieniu do dzieci wielokulturowych należy interpretować wnikliwie i ostrożnie z uwzględnianiem kompetencji językowych i kontekstu środowiskowego dziecka.

Konieczne jest ocenianie  funkcjonowania poznawczego co najmniej dwuetapowo:

– najpierw diagnoza deficytów z zaleceniami intensywnej pracy i monitorowaniem postępów w zakresie nabywania kompetencji językowych

– po pewnym czasie (np. roku) diagnoza funkcjonowania poznawczego.

Należałoby także kontrolować funkcjonowanie poznawcze dziecka  pod koniec klasy trzeciej oraz na poszczególnych etapach edukacyjnych.

Bariery kulturowe nie istnieją, jeśli sami ich nie budujemy.

Znajomość wielu kultur może nas wzbogacać i wszechstronniej rozwijać,

uczynić nasze życie ciekawszym i pełniejszym.

Ludzi na całym świecie więcej bowiem łączy, niż dzieli…

Opracowanie: Sabina Dobrzykowska – pedagog,
Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Swarzędzu
 Filia w Kostrzynie